Bir Kitabın Anatomisi: Albert O. Hirschman’ın 1970 yılında yayımlanan ‘‘Exit, Voice, and Loyalty: Firmalar, Organizasyonlar ve Devletlerdeki Gerilemeye Karşı Tepkiler1’’ adlı eserinde, şirketler, kurumlar veya devletler gibi çeşitli sistemlerde ortaya çıkan memnuniyetsizliklere karşı bireyler veya grupların sergileyebilecekleri tepkisel seçenekleri üç kategoride kavramsallaştırmıştır. Hirschman’ın modeline göre, ekonomik, sosyal veya politik sistemlerde bireyler, işletmeler, organizasyonlar ve devletler genel olarak işlevsel davranıştan sapmalar gösterebilir. Toplum, bu tür işlevsizliklerle bir dereceye kadar yaşamayı öğrenir; ancak bu tür gerileme ve bozuklukların topyekun bir sosyal çöküşe yol açmaması için, sapmış aktörleri yeniden işlevsel davranışlara döndürebilecek mekanizmaların şirketler, kurumlar ve devlet-sicil toplum dinamikleriyle yeniden harekete geçirilmesi gerekir.

Kitabında, sistemden ayrılma (exit), sistemdeki sorunlara karşı sesini yükseltme (voice) ve mevcut duruma sadakat gösterme (loyalty) gibi üç ana kavram seçenekleri etrafında şekillendirdiği analiziyle Hirschman, toplumsal ve kurumsal dinamiklerin işleyişine, problemleri ve ıslahlarına dair faydalı bir analitik çerçeve sunmaktadır.

Hirschman’ın modeline göre, bireyler sistemde karşı karşıya kalınan sorun ya da tıkanıklıklara dair mevcut durumu düzeltmek amacıyla ya seslerini yükseltir (voice) eleştirir, öneriler getirirler ya da söz konusu organizasyondan ayrılmayı, sistem dışına çıkmayı (exit) tercih eder. Tercih edilen bahse konu iki davranışsal tercih, ekonomik ve politik eylemler arasındaki ilişkiyi anlamlandırmamıza yardımcı olurken kurumların reforme edilmesine dair benimsenebilecek politikaları da yalın bir şekilde seçeneklendirmektedir.

Sistemi terk etmek, ses vermek/eleştirmek/öneri getirmek ya da sadakat

Hirschman’ın “sistemi terk/çıkış” kavramı, bireylerin mevcut sisteme duyduğu memnuniyetsizlik nedeniyle alternatif çözümler arayarak mevcut yapıyı terk etmeleri olarak tanımlanır. Bu, hem ekonomik alanda hem de toplumsal ve siyasi sistemlerde önemli dönüşümlere yol açabilir. Çıkış, bireylerin statükoyu terk etmeyi seçtiği bir stratejidir ve çoğu zaman mevcut sistemin sorunlarına karşı duyulan umutsuzluğun bir yansımasıdır. “Ses verme/itiraz/eleştiri/ öneri” stratejisi ise, bireylerin ya da grupların mevcut durumu değiştirmek için aktif bir şekilde geri bildirimde bulunmasını ifade eder. Bu strateji, sadece eleştiriyi değil, aynı zamanda çözüme yönelik önerileri de kapsar. Hirschman’a göre, ses çıkarma stratejisi, bireylerin ve grupların sistemdeki olumsuzlukları dile getirerek toplumsal değişimi hedeflemeleridir. Örneğin, bir işyerinde kötüleşen çalışma koşulları hakkında çalışanların seslerini duyurması, ses çıkarma stratejisinin tipik bir örneğidir. Son olarak, “sadakat” stratejisi, bireylerin mevcut sisteme bağlılık göstermesi, onu terk etmekten ya da ses çıkarmaktan imtina etmesi anlamına gelir. Bu strateji, bireylerin ya da grupların değişime karşı tutumlarını yansıtır ve bazen mevcut durumu kabul etmeyi ya da iyileştirmek için beklemeyi içerir.

Ticaret, kalkınma ve uluslararası sistemi anlamlandırmada önemli iktisatçılardan…

Kalkınma iktisadı kalkınma displinine yaptığı katkılarla tanınan A. Hirschman’ın eserleri, uluslararası ticaret ve küresel ekonomik sistemin hem geçmişinin, içinde bulunduğumuz kaotik süreç ile gelecekte şekillenecek yeni küresel ekonomik düzenin anlaşılmasına katkı sağlayacak akademik derinliktedir. Hirschman’ın internet ortamında ücretsiz olarak okunması mümkün olan ‘Exit, Voice, and Loyalty’ kitabı şirketler, kurumlar ve hatta devlet toplum münasebetlerinin bu gününe dair yalın ve kullanışlı bir kuramsal çerçeve sunmaktadır.