Businessweek
Bloomberg Businessweek Türkiye dijital dergisine aboneliğiniz boyunca tam erişim sağlayabilirsiniz. Abone Ol

Küresel Ekonomi

Kritik Hammaddelerin Jeopolitiği ve Türkiye İçin Yüksek Strateji
Kıymetli madenlere duyulan ihtiyaç arttıkça teknoloji geliştiricisi ülkeler arasındaki rekabet kızışıyor.
  • 31 Ocak 2024 15:18
  • Şahin Yaman
Kritik Hammaddelerin Jeopolitiği ve Türkiye İçin Yüksek Strateji

Son beş yılda işlenmemiş kritik minerallere olan ihtiyaçta ciddi bir artış söz konusu. Başta elektrikli araçlar ve çipler olmak üzere gelişmiş teknolojilerde kullanılan bu mineraller için teknoloji üreticisi ülkeler arasında ciddi bir rekabet söz konusu. Çin, bu kritik hammaddelerin jeopolitiğinde merkezi bir rol oyarken, özellikle temiz enerji teknolojileri için gerekli minerallerin en büyük ithalatçısı konumunda bulunuyor. Ülkenin, özellikle nadir toprak elementleri için, tedarik zinciri üzerindeki kontrolü önemli bir jeopolitik kaldıraç sağlıyor.


Bu hakimiyet ise diğer ülkeler arasında Çin’e olan önemli bir bağımlılık endişesine neden oluyor. Elektrikli araçlar, yenilenebilir enerji ve gelişmiş elektronik gibi teknolojik ilerlemeler için nadir toprak elementleri dahil kritik hammaddeler hayati önem taşıyor. Bu kaynaklara kontrol sağlayan ülkeler, küresel teknoloji yarışında stratejik bir avantaj elde ediyor. Bu da günümüz büyük güçleri arasındaki rekabet ve jeopolitik gerilimlere neden olabiliyor.


Kritik hammaddelerin üretiminin belirli bölgelerde yoğunlaşmasıysa, küresel tedarik zincirlerinde zayıflıklara neden oluyor. Bu ana üretici ülkelerdeki siyasi istikrarsızlık, ticaret anlaşmazlıklar veya doğal afetler, kritik hammaddelerin tedarikini kesintiye uğratabilirken dünya genelinde endüstrileri etkileyebiliyor ve potansiyel olarak jeopolitik gerilimlere yol açabiliyor.


Artan kaynak milliyetçiliği ve ticaret savaşları


Bu gerekçelerle birçok ülke, kritik hammaddelere erişimlerini güvence altına almak için kaynak milliyetçiliği politikaları benimsiyor. Çok taraflı sistem ve DTÖ Müzakere platformlarında üreticiler ihracat vergisi taraftarlığı yaparken ithalatçılar ise serbest ticaret savunuculuğu yapıyorlar. Ulusal endüstriler, yerli üretimin artırılması amacıyla ihracat kısıtlamalarına başvururken, kıt kaynaklara dair rekabet, uluslar arasında jeopolitik sürtüşmeye neden olabiliyor. Jeopolitik dinamikler, kritik hammaddelere erişim temelinde uluslararası ittifakları ve rekabetleri de şekillendirebiliyor. Ülkeler, istikrarlı tedarik sağlamak için hammadde kaynakları açısından zengin ülkelerle ortaklıklar kurarken, aynı zamanda bu kaynakların dağılımını etkileyebilecek ekonomik ve jeopolitik rekabetlere girişiyor. Halihazırda belirli bölgelerdeki konsantrasyonun getirdiği jeopolitik riskler nedeniyle, kritik hammaddelerin kaynaklarının çeşitlendirilmesine yönelik küresel bir baskı oluşuyor. Ülkeler, alternatif tedarikçileri keşfetme, iç üretimde yatırım yapma ve jeopolitik zayıflıkları azaltmak için uluslararası işbirliklerine girişme konularında araştırmalarda bulunuyor. Bazı ülkeler, kritik hammaddelerin ticaretine veya ihracatına yönelik tarife ve kısıtlamaları kullanarak ekonomik kaldıraç veya iç endüstrileri önceliklendirme amacıyla önlemler alıyor. Diğer yandan kritik hammaddelere yönelik jeopolitik rekabetin, küresel enerji güvenliği ile karmaşık bir şekilde bağlantılı olduğunu da söylemekte fayda var


Son beş yılda işlenmemiş kritik minerallerin ticaret değerinde hızlı bir artış görülüyor. 2023 COP28 İklim Değişikliği Konferansı’ndaki taahhütler ve elektrikli araçlara olan artan talep, enerji ile ilgili kritik minerallere olan talebi de artırıyor. Son 20 yılda, enerjiyle ilgili kritik hammadde ticareti 53 milyar dolardan 378 milyar dolarak yükseldi. Bu kapsamda küresel kritik hammadde talebine yanıt vermek için mevcut kritik minerallerin çeşitliliğini artırmaya yönelik de özel bir çaba sarf edilmesi gerekiyor. Hammaddelerin serbest ve açık bir şekilde ticaretinin, yapılabilmesi, düşük karbonlu bir ekonomiye geçişte küresel kolektif çaba önemli bir sac ayağını teşkil ediyor.


Küresel kritik hammadde ticaretinde son gelişmeler ve etkileri


a) Stratejik minerallerin yüksek talebi tedarik zincirini zorlanıyor Kobalt, bakır, lityum, nikel ve nadir toprak elementleri gibi stratejik mineraller, rüzgar türbinlerinden elektrikli arabalara kadar temiz enerji teknolojilerinin üretiminde kritik bir rol oynuyor. Ancak temiz teknoloji ürünlerine olan yüksek talep, bu minerallerin tedarik zincirlerine baskı yapıyor.


b) Elektrikli araç bataryaları ve yeşil hidrojen üretimi için kilit minerallere artan talep Elektrikli araç bataryalarının üretimi için yaklaşık 200 kilograma kadar stratejik mineraller gerek duyuluyor. Batarya sektörü, küresel kobalt talebinin yüzde 70’ini oluştururken, aynı zamanda alüminyum, bakır, lityum, nikel ve nadir toprak elementlerine yönelik talebi de artırıyor. Yeşil hidrojen üretimi için önemli olan elektroliz cihazları da platin ve iridyum gibi nadir ve pahalı metalleri içeriyor


c) Dünya çapında işlenmemiş minerallerin ticaretinde ciddi artış gösteriyor Son 20 yılda enerji ile ilgili stratejik minerallerin ticareti yılda yüzde 10’luk ortalama bir artış oranıyla 53 milyar dolardan 378 milyar dolara yükseldi. Temiz teknoloji ürünlerine olan yüksek talep, bu minerallerin tedarik zincirlerine baskı yapmaktadır.


d) Kritik hammaddelerin jeo-ekonomisi 2022’de Çin, kritik minerallerin en büyük ithalatçısı konumuna geldi. 2022’de Çin, küresel kritik mineral ithalatının yüzde 33’ünü gerçekleştirerek en büyük kritik hammadde ithalatçısı olurken, Avrupa Birliği yüzde 16 ile ikinci sırada yer almakta, Japonya ve Amerika Birleşik Devletleri ise yüzde 11’lik payla üçüncü sırada yer aldı.


e) İhracatçıların durumu ve hammaddelerin efektif korunması Şili, 2022’de küresel kritik mineral ihracatının yüzde 11’ini gerçekleştirerek dünya genelinde lider konumdaydı. Gümrük tarifeleri, 2022’de kritik minerallerin ithalatına uygulanan tarifenin neredeyse yüzde 2 puan altında olup 2002’deki tarifeden daha düşüktü. Ancak, dünya genelinde enerji ile ilgili ham minerallerin ihracatına yönelik kısıtlamalarda bir artış yaşanıyor.


Türkiye için yüksek strateji


a) Türkiye, kritik hammaddelerin jeopolitiği bağlamında benzersiz bir konumda bulunmaktadır. Öncelikle, ülkenin enerji ihtiyacının büyümesi ve sürdürülebilir enerji dönüşümü hedefleri, bağlamında, Türkiye’nin enerji bağımsızlığı ve güvenliği için kritik olan minerallere yönelik stratejik bir plan oluşturması gerekiyor. Türkiye’nin kendi kritik hammaddelerini üretme ve işleme kapasitesini artırması büyük önem taşıyor. Türkiye’nin özellikle nadir toprak elementleri ve diğer stratejik minerallerin yerli üretim potansiyeli üzerinde odaklanarak, bu kritik hammaddelerin tedarik zincirindeki bağımlılıklarını, kırılganlıklarını azaltmalı ve jeopolitik risklere karşı direnç kazanmalıdır.


b) Teknoloji sahasında, Türkiye’nin Ar-Ge ve inovasyon alanlarına yatırım yapması ve yerli teknoloji üretimini teşvik etmesi kritik öneme sahiptir. Elektrikli araçlar, rüzgar enerjisi, güneş enerjisi ve diğer temiz enerji teknolojileri için gerekli olan kritik hammaddelerin daha etkili bir şekilde kullanılması ve yerel talebin karşılanması önem taşıyor.


c) Son olarak, artan kaynak milliyetçiliği ve ticaret savaşları ortamında Türkiye’nin dengeli bir ticaret politikası izlemesi, hem kendi kritik hammaddelerini koruma hem de uluslararası işbirlikleri kurma açısından önemlidir


Dergi Erişimi
Dergi içeriklerini okumak için Bloomberg Businessweek Türkiye dijital dergisine abone olmanız gerekmektedir.Abone değilseniz abonelik satın alarak tüm dergi içeriklerine sınırsız erişim sağlayabilirsiniz
Abone Ol
Yoksulluk Sınırında Bilim...
Yoksulluk Sınırında Bilim...
Amacı bilim üretmek, bunu yaymak, öğretmek olan öğretim görevlilerinin, bugün Türkiye’de başka bir sorunu var... Herkes gibi geçim derdi. Ne son zamla maaşı 72 bin liraya yükselen bir profesörün kendine bir ev ya da otomobil alma olasılığı var, ne de zamlı maaşı 47 bin liraya çıkan bir araştırma görevlisinin yoksulluk sınırında bilim üretme şansı. Kimisi yurt dışına, kimisi özel sektöre kaçan akademisyenleri tutamazsa, Türkiye’nin yakın gelecekte teknik alanlarda öğrenci yetiştirecek hoca bulamama riski var.
Bloomberg Businessweek Türkiye'nin 15. Sayısı Yayında!
Bloomberg Businessweek Türkiye'nin 15. Sayısı Yayında!
İşte yeni sayıdan öne çıkanlar...
Türkiye’nin Yeni Orta Yaşları
Türkiye’nin Yeni Orta Yaşları
Türkiye’de orta yaş öbeği hızla büyüyor, yeni orta yaşlara hazırlanmayan kurumlar ve markalar çok ciddi sorunlar yaşayacak
Geleceğe Miras: Suyun Sürdürülebilirliğinin Önemi ve Otomotiv
Geleceğe Miras: Suyun Sürdürülebilirliğinin Önemi ve Otomotiv
Otomobil üreticileri, su tasarrufu sağlayan teknolojileri benimseyerek ekolojik ayak izlerini en aza indirmeye çalışıyor.
İnfografik | Yapay Zeka İstihdamda Devrim mi, Tehdit mi?
İnfografik | Yapay Zeka İstihdamda Devrim mi, Tehdit mi?
Dünyada yapay zekanın ilerleyişi hem heyecan hem de endişe yaratıyor
Dijital Dönüşümdeki Büyük Adım: Merkez Bankası Dijital Parası
Dijital Dönüşümdeki Büyük Adım: Merkez Bankası Dijital Parası
Merkez bankalarının dijital dönüşüme ayak uydurma çalışmaları olan CBDC’ler yavaş ve temkinli adımlarla ilerliyor.
Faizin Zirvesi Enflasyonu Eritir mi?
Faizin Zirvesi Enflasyonu Eritir mi?
Türkiye, tarihinin en yüksek oranlı faiz artırım döngüsünün sonuna geldi. Merkez Bankası politika faizini 36.5 puanlık artışla yüzde 45’e çıkararak yedi aylık faiz artırım döngüsünü tamamladı. Para politikasında atılan adımların makro etkileri, 6 ile 8 ay gecikmeli olarak kendini gösteriyor. Peki artırımlar şu ana kadar piyasa bazlı hangi parametreyi ne kadar etkiledi? İşte regülasyonlarla da desteklenen “artırım döngüsünün” etki bilançosu...
Yeni yıl, Yeni Zuck
Yeni yıl, Yeni Zuck
Meta 20 yaşına giriyor ve kurucusu yapay zekâ ile elde edeceği başarının (m)ehtaverse üzerine yaptığı bahsi dengeleyeceğini umuyor.
Bitcoin Çılgınlığı Geri Döndü, Peki Bu Hikaye Ne Kadar Sağlam?
Bitcoin Çılgınlığı Geri Döndü, Peki Bu Hikaye Ne Kadar Sağlam?
Sam Bankman-Fried’ın tutuklanmasından bu yana kripto yükselişe geçti. Ve tabii, ETF’ler Bitcoin satın almayı her zamankinden daha kolay hale getirdi. Ancak alıcıların dikkat etmesi gereken konu, temel senaryo aynı kalmaya devam ediyor.
Davos’tan Mesaj Var: Ekonomi ve Toplum İçin İtici Bir Güç!
Davos’tan Mesaj Var: Ekonomi ve Toplum İçin İtici Bir Güç!
Yapay zeka, iş dünyası ve ekonomi için sadece bir itici güç değil, aynı zamanda sürdürülebilir bir geleceğin anahtarı olabilir
Kaplandan Ejderha Olur mu?
Kaplandan Ejderha Olur mu?
Asya’nın yükselen iki devi, Çin ve Hindistan, rekabetleriyle, stratejileriyle, birbirlerine uygulayacakları politikalarda gelecek yılların belki de en çok gündemimizi işgal eden konuları arasında olacak. Çin, şimdilik dünyanın en büyük üretim merkezi olmayı sürdürüyor ancak yaşlanan nüfus ve artan işgücü maliyetleri, Çin'in konumunun tehdit altında olup olmadığı konusunda sorularını sık sık gündeme getiriyor.
Şarj İstasyonlarında “Gerilim” Artıyor
Şarj İstasyonlarında “Gerilim” Artıyor
Elektrikli araçlar tüm dünyada hızla yaygınlık kazanırken yoğun saatlerde yeni oyuncaklarını şarj etmek isteyenleri sert bir rekabet bekliyor. Şarj istasyonu sayıları, elektrikli araçlar kadar hızlı artmazsa gerilim daha da artabilir.
33 bin Doları Olan “Nitelikli”
33 bin Doları Olan “Nitelikli”
Borsada bilgi düzeyi daha düşük olan yeni yatırımcıları korumak için getirilen nitelikli yatırımcı ve uygunluk-yerindelik testleri işlevlerini kaybetmiş görünüyor. Düzenlemelerin çıktığı tarihlerde belirlenen parasal sınırların hiç güncellenmemesi borsadaki yatırımcıların çoğunu “nitelikli” hale getirdi.
2024’ün Kazandıran Fon Teması Ne Olur?
2024’ün Kazandıran Fon Teması Ne Olur?
Getiri arayışı son dönemde yatırımcıları hisse senetlerinden ziyade risk algısına göre farklı alternatifler sunan yatırım fonlarına yönlendirdi. Son bir senede yatırım fonlarında öne çıkan tema hisse senedi olurken bu sene piyasa aktörlerinin beklentisi değişiyor. Yükselen faizlerle sabit getirili varlıklar ön plana çıkıyor. Yıl boyunca fon performanslarında ise belirleyici katalizör yurt içinde ekonomik politikalar, yurt dışında ise Fed olacak gibi görünüyor.
Türkiye’nin Yatırım Fonları Rehberi
Türkiye’nin Yatırım Fonları Rehberi
Fon performansları ışığında fon tercihlerine dair önemli bilgiler
Enflasyonla Mücadelenin Hızı Yetersiz
Enflasyonla Mücadelenin Hızı Yetersiz
Enflasyonla mücadelenin hakkını vermek istiyorsak tüm iktisadi politikalarımızın birbirini tamamlayıcı, zamanlaması doğru ve tutarlı olması gerekiyor
Emeklinin Alım Gücüyle İmtihanı 2008’den Sonra Derinleşti
Emeklinin Alım Gücüyle İmtihanı 2008’den Sonra Derinleşti
SSK ve Bağkur emeklisi zam oranının yüzde 49,25’e çıkarılması ile birlikte memur emeklisiyle aradaki farkı kapattı. Zamla ortalama SSK emekli maaşı 11 bin 800 liraya yükseldi ancak alım gücünü tırpanlayan gelişme 2008’de aylık bağlama oranının yüzde 33’e düşürülmesi oldu. 2008’de asgari ücretin yüzde 40 üzerinde olan ortalama emekli maaşı son zammın ardından yüzde 31 altında kalırken 16 milyon emeklinin yaklaşık 7 milyonu kök aylık sınırı nedeniyle yüzde 33 zam aldı
Yapılandırma mı? Konkordato mu?
Yapılandırma mı? Konkordato mu?
Şirketler ve yöneticiler açısından konkordato ya da finansal yeniden yapılandırma arasında yapılacak tercih zor bir karar içeriyor. Ancak deneyimler, FYY yerine konkordatoyu tercih eden şirketlerin yaşamını sürdürmekte daha çok zorlandığını gösteriyor.
Profesörün Bile Geçinemediği Ülke...
Profesörün Bile Geçinemediği Ülke...
Bloomberg HT Genel Yayın Yönetmeni Açıl Sezen yazdı;