21. yüzyılda dünyanın dört bir yanında kadınlar hala erkeklerle eşit sosyal, politik, hukuki ve ekonomik hakları için yaşamları pahasına mücadele ederken, savaş ortamında bu mücadele daha zorlu bir hal alıyor. Erkekler tarafından çıkarılan savaşın müzakere sürecinde bile çoğu zaman yer alamayan kadınlar, savaşın korkunç faturasını ödeyen kesim oluyor.

Birleşmiş Milletler’e (BM) göre kadınlar ve kız çocukları, kriz zamanlarında artan cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddet riski de dahil olmak üzere benzersiz zorluklarla karşı karşıya kalıyor. Dünya çapında yaklaşık her üç kadından biri cinsiyete dayalı şiddete en az bir biçimine maruz kalırken, çatışmalarda veya krizlerde bu oranlar daha yükseliyor. Çatışma bölgelerindeki kız çocuklarının okul dışı kalma olasılığı, çatışmasız bölgelerdeki kızlara göre yüzde 90 daha fazla. Önlenebilir anne ölümlerinin yüzde 60’ı çatışma, yerinden edilme ve afet ortamlarında gerçekleşiyor. Her gün en az 500 kadın ve kız çocuğu, acil durumlarda hamilelik ve doğum komplikasyonları nedeniyle ölüyor. BM’ye göre 2024 yılında yaklaşık 14,6 milyon kişinin insani yardıma ihtiyacı olacağı tahmin ediliyor; bunların yüzde 56’sı kadın ve kız çocukları...

Ukrayna ekonomisinin kadınlara ihtiyacı var

BM Kadın Birimi’nin raporuna göre Rusya’nın işgalinin başlangıcından bu yana tahminen 3 bin 238 kadın ve kız çocuğu öldürülürken, 4 bin 872 kişi yaralandı. Ülke içinde yerinden edilen yaklaşık 4 milyon kişinin yüzde 56’sı ise kadınlardan oluşuyor.

Rapora göre, Ukrayna’daki kadınlar güvenliğe, adalete, sosyal hizmetlere, zihinsel, cinsel ve sağlık hizmetlerine, istihdama ve diğer temel hizmetlere erişimde artan zorluklarla karşı karşıya kalıyor. İşsiz olarak kayıtlı kişilerin yüzde 72’sini kadınlar oluştururken, tüm bunların yanı sıra kadınlar cinsel şiddete maruz kalıyor.

Rusya-Ukrayna savaşında erkeklerin ülkeyi terk etmesine izin verilmediği için Ukraynalı mültecilerin büyük bir çoğunluğunu kadınlar oluştururken, ülkenin yeniden kalkınması için kadınların Ukrayna’ya geri dönmesi gerekiyor. Bloomberg Economics’ten Alexander Isakov’a göre, kadınların geri dönmeye ikna edilememesi, Ukrayna’nın savaş öncesi yıllık gayri safi yurtiçi hasılasının yüzde 10’una mal olacak.

Filistinli kadınlara yönelik hak ihlalleri “dehşet verici”

Hamas’ın 7 Ekim 2023’te İsrail’e düzenlediği saldırı sonrası İsrail’in misillemesiyle devam eden savaş tüm Filistin halkı için ağır insani sonuçlar doğururken, özellikle cinsiyet ayrımcılığı nedeniyle savaş kadınlar için farklı boyutlarda krizlere yol açıyor. Birleşmiş Milletler uzmanları, Gazze ve Batı Şeria’daki insan hakları ihlalleri iddialarına ilişkin raporunda Filistinli kadın ve kızlara yönelik bildirilen insan hakları ihlalleri karşısında dehşete düştüklerini bildirerek, yüzlerce Filistinli kadın ve kız çocuğunun insanlık dışı ve aşağılayıcı muameleye maruz kaldığı kaydedildi.

Bugüne kadar Gazze’de İsrail güçleri tarafından yaklaşık 9 bin kadının öldürüldüğü tahmin edilirken, savaşın devam ettiği her gün mevcut hızda ortalama 63 kadının öldürülmeye devam edecek. BM Kadın Birimi raporuna göre 10 kadından 9’u gıdaya erişmenin erkeklere göre daha zor olduğunu bildiriyor.

Taliban karanlığına mahkum edilen Afgan kadınlar

Taliban’ın 15 Ağustos 2021’de Afganistan’da 20 yıl sonra yönetimi yeniden ele geçirmesinin ardından Afgan kadınlarının uğruna mücadele ettikleri her şey ellerinden alındı. Hiçbir yazılı düzenleme, anayasa olmadan ülkeyi yöneten Taliban, kadınların ve kızların toplanma, hareket, çalışma ve eğitim özgürlüğü de dahil olmak üzere temel haklarını kullanmalarını kapsamlı bir şekilde engelleyen kural ve politikalar uyguladı. Kız çocuklarının 12 yaşından itibaren eğitim alması yasaklanırken, kadınların yanlarında erkek olmadan sokağa çıkması, yolculuk yapması, spor salonlarını kullanması yeni yönetimle yasaklandı.

Kadınların sağlık, beslenme ve eğitimle ilgili pozisyonlar dışında yerel ve uluslararası STK’larda çalışmasına yönelik 24 Aralık 2022 tarihli yasak, birçok kadını geçim kaynaklarından mahrum etti, krizi daha da kötüleştirdi ve insani yardım kuruluşlarının operasyonel kapasitesini kısıtladı, bağışçılar yardımlarını kesti. Birleşmiş Milletler Afganistan’a 2023 yılı için 3,26 milyar dolar tutarında insani yardım fonu talep ederken, toplanan miktar talep edilen tutarın yüzde 25’inin altında kaldı. Taliban’ın kadın haklarına getirdiği kısıtlamalar, bağışçıların yardımları kesme kararlarını etkileyen faktörler arasında yer alıyor.

Ülkede eğitim, iş ve sokağa çıkma kısıtlamalarının yanı sıra, hukuk sistemi de tasfiye edildi, Afgan kadınlarının yıllarca uğruna savaştığı ve en büyük başarılarından biri olan kadına yönelik şiddetin ortadan kaldırılmasına dair kanun da kaldırıldı.

Kadınların çalışması hayati önem taşıyor

Öte yandan kadınların eğitim ve çalışma hayatından dışlanmasının ekonomik sonuçları da ağır oldu. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’na (UNDP) göre, Afganistan’da kadınların çalışmasının yasaklanmasının yıllık ekonomik maliyetinin 1 milyar dolar (GSYİH’nın yüzde 5’i) olduğu tahmin ediliyor. Afganistan nüfusunun üçte ikisi acil yardıma ihtiyaç duyarken, bunun en önemli nedenlerinden biri olarak kadınların çalışmasının yasaklanması olarak görülüyor.

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 2022 tarihli bir raporuna göre, Afganistan’da kadınların işgücüne katılım oranı 2020’de yüzde 19 iken, (erkeklerin katılımından yüzde 81 daha az) Taliban döneminde kadınların işgücüne katılım durumu daha da kötüleşerek 2021 yılının üçüncü yüzde 16,7’ye düştü.

UNDP’nin 2023 yılında yaptığı bir araştırma, Afgan ekonomisinin kötüleşmesinin beklendiğini ve dış yardımın azaltılması durumunda aşırı yoksulluğun onlarca yıl devam edeceğini gösteriyor. Afganistan’a yapılan yardımın kısılmasının önlenmesi için kadın haklarına saygı gösterilmesi ve çalışma yasağının kaldırılması hayati önem taşıyor. Kadınların çalışmasının yasaklanması yoksulluğun azaltılmasında önemli bir engel teşkil ederken, Afganistan’da insanların yüzde 96’sının yoksulluk sınırının altına düşme riskini beraberinde getiriyor.

Sürdürülebilir ekonomi için kadın istihdamının önemi

OECD’nin Cinsiyet ve Sürdürülebilir Kalkınma raporuna göre, kadınların erkeklerle aynı oranda istihdam edilmesi, bir ülkenin GSYİH’sını önemli ölçüde arttırıyor. Ulusal düzeyde sürdürülebilir ekonomik büyüme kadınların işgücüne katılmasına bağlıyken, son yıllarda OECD bölgesindeki ekonomik büyümenin büyük bir payı daha fazla kadının istihdam edilmesinden kaynaklanıyor.

Cinsiyet eşitliği küresel büyümeyi iki katına çıkarır

Dünya Bankası’nın “Kadınlar, İş Dünyası ve Hukuk 2024” raporuna göre, istihdam ve girişimcilikte cinsiyet eşitsizliğinin giderilmesinin küresel gayri safi yurtiçi hasılayı yüzde 20’den fazla artırabileceği ve gelecek 10 yılda cinsiyet eşitsizliğinin ortadan kaldırılmasının mevcut küresel büyüme oranını iki katına çıkaracağı bildirildi. Raporda, dünya genelinde iş dünyasında kadınlara yönelik toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin düşünülenden çok büyük olduğu da aktarıldı.

Ekonomilerin kadınlar için fırsat eşitliği yasalarını yürürlüğe koyma konusunda son yıllarda kayda değer bir ilerleme kaydettiği belirtilen raporda, buna rağmen bugün kadınların erkeklerin sahip olduğu yasal hakların 3’te 2’sinden azına sahip olduğu kaydedildi.

Raporda, beş ekonomiden yalnızca birinin kamu işe alım süreçlerinde cinsiyete duyarlı kriterleri zorunlu kıldığı, bunun da kadınların yılda yaklaşık 10 trilyon dolar tutarındaki ekonomik fırsattan büyük ölçüde mahrum bırakıldığı anlamına geldiği aktarıldı.

Ücret alanında ise kadınların, erkeklere ödenen her 1 dolara karşılık yalnızca 77 sent kazandığı belirtilen raporda, toplamda 92 ekonomide eşit değerde işe eşit ücret ödenmesini zorunlu kılan hükümlerin eksik olduğu belirtildi.