Businessweek
Bloomberg Businessweek Türkiye dijital dergisine aboneliğiniz boyunca tam erişim sağlayabilirsiniz. Abone Ol

Teknoloji

Üç Cisim Problemi - Newton’dan Yapay Zekâya
Fizikçilerin ve matematikçilerin yüzyıllardır çözemediği üç cisim probleminde cevap yapay zekâda olabilir mi?
  • 24 Mayıs 2024 09:15
  • Koray Öztopçu
Üç Cisim Problemi - Newton’dan Yapay Zekâya

İnsanların avcı toplumdan tarıma adım atması binlerce yıl alırken, yakın yüzyılda sanayi çağına geçmek, sonrasında da atom çağına yani 1945 yılına ulaşmak iki yüz yıl aldı. Sonrasında yalnızca birkaç on yılı içinde Bilgi Çağı’na girdik. Bu medeniyet ve teknolojik değişimin günden güne ilerlemesi de hızlanarak inanılmaz korkutucu bir yeteneğe sahip şekilde hayatımızı şekillendiriyor. Dünyamızda her değişim, çağları da kısaltarak istikrarlı ve hızlı bir şekilde yenilikleri getiriyor.


Üç cisim problemi, üç kütle parçasının karşılıklı yer çekim etkileşimleri altındaki hareketini açıklarken, bu uzaydaki çok çeşitli durumları, örneğin güneşin etkisi altında ayın dünya etrafındaki hareketlerini de açıklıyor.


Üç cisim problemi, gezegenler veya yıldızlar gibi birbirlerinin çekimlerini ve üç cismin yörüngelerini tanımlıyor. Isaac Newton’un kafasını karıştıran asırlık bir fizik sorusu, günümüzde de matematikçiler tarafından çözülmeye çalışılırken, bunun daha küçük parçalarıyla uğraşmak bazı ilgi çekici keşiflere yol açtı. Sorunun, problemin çözülemez olması kaos teorisinin gelişmesine, üzerine bilimkurgu kitapları, film ve dizilerin çekilmesine yol açtı.


Beyni zorlayan fiziğe, gizemli ziyaretçilere ve fütüristik teknolojiye sahip olan üç cisim problemi, yeni bilimkurgu dizisi “3 Body Problem “ aynı zamanda kitabı çıktığında olduğu gibi şu an gündemde yer alıyor.


Yazar Liu Cixin’in “Üç Cisim Problemi” milyonlarca satan bir kitap olurken, Çinli bilim kurgu yazarı, dünyanın birbirinin etrafında dönen güneş benzeri üç yıldızdan oluşan yakın bir sistemden gelen yabancı bir uygarlıkla karşılaştığı kurgusal bir geçmişi, bugünü ve geleceği tasvir ediyor.


Üç cisim problemi ilk olarak bizi nereye götürüyor?


Isaac Newton, 1687’de Principia yayınladığında ilk olarak iki cisim problemini ve klasik mekaniğinin temellerini oluşturan, hareket kanunlarını ve kütle çekim kanunu da içeren çalışmasında; evrensel kütle çekimini ve cisimlerin kütleleriyle doğru orantılı, mesafeleriyle ters orantılı olarak birbirlerini çektiklerini açıkladı.


İki cisim için denklemlerini tamamen çözen Newton, yörünge olarak da adlandırılan çözümlerde her nesnenin bir konik (daire, elips, parabol veya hiperbol) üzerinde hareket ettiğini ve olası tüm yörüngeleri de buldu.


Newton’un çözümlerinde iki cisim (güneş ve bir gezegen) iki ayrı konik üzerinde hareket ediyor. Bu konikler, iki cismin kütle merkezi olan tek bir odağı paylaşıyor. Güneş herhangi bir gezegenden daha büyük kütleye sahiptir, öyle ki, güneş-gezegen sisteminin kütle merkezi bizzat güneşin içindedir, güneşin kütle merkezine çok yakındır.


Günümüze kadar, modern bilgisayarlara ve en iyi fizikçi ve matematikçilerden bazılarının yüzyıllarca süren çalışmalarına rağmen üç cisim problemi çözülemedi. Leonhard Euler (1767), Joseph-Louis Lagrange (1772) ve Henri Poincaré (1890) üç cisim problemindeki kaotik dinamikleri keşfetti. Bu bulgu, Newton’un iki cisim probleminin tam çözümüne uzaktan yaklaşan bir ayrıntı düzeyinde, problemin tüm çözümlerini asla bilemeyeceğimizi ima ediyor.


Yapay zekâ üç cisim problemini çözebilir mi?


Isaac Newton tarafından ortaya atılan meşhur üç cisim probleminin, yapay zekâ (AI) sayesinde bir çözüme yaklaşabileceği konuşulurken, üç cisim probleminin -üç nesnenin yerçekimi altında birbirinin etrafında nasıl döndüğü sorusu- 300 yıldan fazla bir süredir fizikçileri ve matematikçileri şaşırtıyor. Üç cisim probleminin önemli zorluğu karmaşık bir sistem olmasıdır. Yani üç nesnenin nerede başladığının tam olarak anlaşılmasını gerektirir.


Bu tür sistemlerde kelebek etkisi devreye girerken, dünyanın herhangi bir yerinde bir kelebeğin kanat çırpması zamanla başka bir coğrafyada hava olayına sebep olabiliyor. Karmaşık sistemlerde küçük şeyler önemli doğrusal olmayan etkilere sahip olabilir. Yapay zekâ yalnızca sınırlı bir süre boyunca çalışıyor ve belirli bir üç cisim problemi daha önce çalışılmamışsa bunun ne kadar zaman alacağını önceden bilemiyor.


Otomotiv sektöründe yapay zekânın geleceği


Yapay zekâ ve otomotiv teknolojisi birlikte sürüşü geliştiren, güvenliği artıran ve sürücüsüz araçların önünü açan yenilikçi çözümler üretti. Yapay zekâ destekli sistemler ve algoritmalar arabalarda bulunmaya başlıyor. Bu da onların büyük miktarda veriyi hızlı bir şekilde işlemesine ve akıllı kararlar almasına olanak sağlıyor.


Yapay zekânın otomobillerde uygulanması


Yapay zekâ, otomobillerin yeteneklerini geliştirmek için önemliyken, makine öğrenimi algoritmalarının uygulanmasıyla otomobillerin verilerden öğrenmesini ve farklı sürüş koşullarına uyum göstermesini sağlayacak. Otomobillerin çevrelerini algılamasını, zor durumları anlamasını ve buna göre tepki vermesini mümkün kılacak. Yapay zekâ görüntü tanımlayarak sensör ve kameralarla sürüşte karar vererek akıllı otonom araçların geleceğini oluşturacak. İleri seviyede otonom araçların yaratılması, yapay zekâ destekli daha az kaza, daha iyi trafik akışı ve daha fazla erişilebilirlik gibi avantajlarla ulaşımda bir devrim olacak. Yapay zekâyla gelişmiş sürücü destek sistemleri olası tehlikeleri tespit edecek ve çarpışmaları durduracak.


Sürücü davranışını, tercihlerini ve eğilimlerini analiz ederek eğlence seçenekleri, sıcaklık ve koltuk konumu da dâhil olmak üzere sürüş deneyiminin çeşitli yönlerini kişiselleştirecek. Araç verimliliğini en üst düzeye çıkararak, arıza süresini azaltan öngörülü bakım sağlamak için kullanılabilecek. Araçtan gelen verileri analiz ederek olası arızaları veya bakım gereksinimlerini tahmin edecek. Otomobil sahipleri ve tamir atölyeleri proaktif davranarak, plansız arızaları ve pahalı onarımları en aza indirmek için önlemler alacak.


Dergi Erişimi
Dergi içeriklerini okumak için Bloomberg Businessweek Türkiye dijital dergisine abone olmanız gerekmektedir.Abone değilseniz abonelik satın alarak tüm dergi içeriklerine sınırsız erişim sağlayabilirsiniz
Abone Ol
Bloomberg Businessweek Türkiye'nin 31. Sayısı Yayında!
Bloomberg Businessweek Türkiye'nin 31. Sayısı Yayında!
İşte yeni sayıdan öne çıkanlar...
Elektrikli mi, Benzinli mi?
Elektrikli mi, Benzinli mi?
Bugün otomobilini değiştirmek isteyen herkesin aklında aynı soru var: Elektrikli mi, benzinli mi? Sessiz, çevreci ve düşük dolum maliyeti olan elektrikli araçlara ilgi yüksek. Ancak bu sorular akıl karıştırıyor: “Yeterli şarj istasyonu var mı?, “Menzil sorunu ne kadar zorlayıcı”?, “İkinci elde fiyat nasıl olacak?”, “Sürekli göz bataryada hayat geçer mi?”…
Hangimiz Yatırımcı? Hangimiz Oyuncu?
Hangimiz Yatırımcı? Hangimiz Oyuncu?
Sermaye piyasalarımızdaki yatırımcılarımızın büyük çoğunluğu bir yatırım tezi ile yatırım yapmıyor. Sermaye piyasalarını derinleştirmek için paydaşları “oyuncu” kimliğinden “yatırımcı” kimliğine terfi ettirebilmeliyiz.
Çin-ABD Ticaret Gerilimi Kıskacında Avrupa
Çin-ABD Ticaret Gerilimi Kıskacında Avrupa
Çin ve ABD arasındaki ticaret gerilimi artarken Avrupa, derinleşen ticaret gerilimlerinin ortasında bir orta yol arayışında.
Neuralink’in Çip Takılan İlk Hastası: Aklımı Başımdan Aldı
Neuralink’in Çip Takılan İlk Hastası: Aklımı Başımdan Aldı
Noland Arbaugh, Neuralink tarafından geliştirilen ve hastaların düşünceleriyle bir bilgisayarı kontrol etmesini sağlayan beyin implantının hayatını nasıl değiştirdiğini ilk kez açıklıyor.
NASA’dan Geldi Türkiye’nin IoT “Umut”u Oldu
NASA’dan Geldi Türkiye’nin IoT “Umut”u Oldu
Ülkemizde bilimin popülerleşmesinde büyük katkıları olan ve “NASA’da Çalışan Türk” başlıklı haberlerin kahramanı Dr. Umut Yıldız, NASA’nın Jet İtki Laboratuvarı’ndan (JPL) ayrılarak Ocak 2024’te Türkiye’ye döndü. Uzay ve uydu teknolojileri alanında faaliyet gösteren bir Türk şirketi olan Plan-S’de bilimsel araştırmaların başına gelen Yıldız, SpaceX işbirliği ile uzaya dört uydu göndermeye hazırlanıyor. Yıldız, bu heyecanlı süreci Bloomberg Businessweek Türkiye için anlattı.
Bakır Piyasalarında Neler Oluyor?
Bakır Piyasalarında Neler Oluyor?
En önemli endüstriyel metallerden biri olan Bakır, 11 bin 100 dolarla tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştıktan sonra geri çekildi. Peki fiyatları tarihi zirvelere ne taşıdı? Bakır piyasalarında dalgalanma kalıcı mı? Fiyatların tarihi seviyelerde seyretmesinin Türkiye’ye etkisi ne? Bloomberg Businessweek olarak bakır piyasalarını mercek altına aldık…
NVIDIA Hakkında Bilmemiz Gereken 7 Şey
NVIDIA Hakkında Bilmemiz Gereken 7 Şey
Nvidia, üretken yapay zeka patlamasının tam merkezine oturuyor. Yapay zeka tartışmasına uzak kalanlar için, şirketi bu kadar önemli kılan 7 özelliği sizler için derledik…
Piyasalarda Küçük Balıklar Büyük Av Peşinde
Piyasalarda Küçük Balıklar Büyük Av Peşinde
Bir dönem “dünyada trading kurallarını değiştireceği” düşünülen küçük yatırımcı örgütlenmesi, şimdi yeniden gündemde. “Açığa satışçı” büyükleri sıkıştıran örgütlü küçükler, bu kez kendini bakır vadelilerinde gösterdi…
TCMB’den Piyasaya Üç İnce Ayar
TCMB’den Piyasaya Üç İnce Ayar
Merkez Bankası, piyasadaki fazla likidite, hızla artan döviz kredileri ve çözülme hızı yavaşlayan KKM gibi sorunlara yönelik önemli adımlar attı.
Tefeci faizi... Tefeci enflasyonu...
Tefeci faizi... Tefeci enflasyonu...
Bloomberg HT Genel Yayın Yönetmeni Açıl Sezen yazdı;
Nükleer Enerjinin Yeniden Doğuşu
Nükleer Enerjinin Yeniden Doğuşu
Holtec, radyoaktif atıklar için depolama fıçıları üreterek işe başlamıştı. Şimdi ise ABD’nin yeni nesil nükleer reaktörlerine güç sağlamak istiyor ve bu yolda eskilerini kapatıyor.
Soğuk Savaş Sonrası Dünya Ekonomisinde Jeo-ekonomik Bloklaşma: IMF Perspektifinden Uluslararası Ticaret ve Doların Geleceği
Soğuk Savaş Sonrası Dünya Ekonomisinde Jeo-ekonomik Bloklaşma: IMF Perspektifinden Uluslararası Ticaret ve Doların Geleceği
Dünya ekonomisinde oluşan yeni kutuplar, ekonomik sistemde hakkaniyete dayalı bir role razı mı olacak, yoksa küresel çatışmaları ve korumacılığı mı körükleyecek?
Yapay Zekânın Geleceği
Yapay Zekânın Geleceği
“Şimdi ben ölüm oldum, dünyaların yok edicisi” Robert J. Oppenheimer
Şirketlerde Yetenekleri Tutabilme Sorunu
Şirketlerde Yetenekleri Tutabilme Sorunu
Şirketlerin son yıllardaki en büyük sorunlarından birisi de yetenekli çalışanları bulmak kadar onları elde tutabilmek. Şirketlerin iş değiştirmekten çekinmeyen yetenekleri elde tutabilmek için çözüm yollarını bulmaları şart.
Yapay Zekâ ve İnsan Odaklı Dijitalleşme
Yapay Zekâ ve İnsan Odaklı Dijitalleşme
Günümüzde üretken yapay zekâ (AI) tabanlı uygulamaların yaygınlaşması ile birlikte toplumun dijitalleşmesi yeni bir seviyeye ulaşıyor. Bu noktada, üretken yapay zekânın ne olduğu ve nasıl işlediği daha da önem kazanıyor.
Teknolojik Gençlerin Ekonomiye Katkısı ve İş Dünyasının Rolü
Teknolojik Gençlerin Ekonomiye Katkısı ve İş Dünyasının Rolü
Eğitim ve kariyer seçimlerinde teknolojinin etkin kullanımı ve bilinçli kararlar almak, hem bireylerin hem de işletmelerin gelecekte başarılı ve mutlu bir yaşam sürmeleri için kritik öneme sahip.
Yapay Zeka Belirsizlik Çağına Giriyor
Yapay Zeka Belirsizlik Çağına Giriyor
OpenAI ve Google elde ettikleri yeni birçok ilerlemeyi duyururken, startuplar nereye uyum sağlayabileceklerini anlamaya çalışıyor.